Yn fyd-eang, mae 838 miliwn o bobl – un o bob deg – yn byw mewn tlodi eithafol3, a ninnau'n agosáu at oes y triliwnydd cyntaf.4 Mae llywodraethau cyfoethog yn torri cymorth sy'n achub bywydau,5 yn tanseilio sefydliadau rhyngwladol, ac yn anwybyddu cyfraith ddyngarol. Mae cydraddoldeb rhyweddol yn parhau i fod genedlaethau i ffwrdd,6 tra bo cydraddoldeb a hawliau menywod dan ymosodiad cynyddol o du cyfundrefnau awdurdodaidd, mudiadau asgell dde eithafol a gwrth-hawliau, a chynnydd yn yr hyn a elwir yn ‘rhyfeloedd diwylliannol’7. Ar yr un pryd, mae cynnydd byd-eang o ran mynd i'r afael â'r argyfwng hinsawdd ymhell o fod ar y trywydd iawn.
Yma yng Nghymru, mae tlodi ac anghydraddoldeb yn parhau i fod yn ystyfnig o uchel. Mae un o bob pedwar unigolyn yn byw mewn tlodi, gan gynnwys bron un o bob tri phlentyn.8 Mae'r argyfwng costau byw wedi dyfnhau i'r pwynt lle mae caledi wedi'i normaleiddio, tra bo gwasanaethau cyhoeddus dan bwysau aruthrol. Mae ein system iechyd a gofal cymdeithasol mewn argyfwng, mae anghydraddoldebau’n cynyddu, ac rydym ar ei hôl hi o ran y targedau hinsawdd.
Mae ymrwymiad Cymru i genedlaethau'r dyfodol, llesiant pobl a'r blaned, datblygu cynaliadwy, a chyfrifoldeb byd-eang wedi'i ymgorffori yn y gyfraith – ond nid ydym yn cyrraedd y nod. Mae camau gweithredu ar yr hinsawdd yn rhy araf, ac mae'r anallu i godi refeniw mewn modd teg yn oedi'r buddsoddiad sy'n ofynnol i sicrhau pontio teg. Bydd cenedlaethau'r dyfodol yn talu'r pris.
Mae'r rhai yr effeithir arnynt fwyaf – ac maent yn aml yn wynebu nifer o anghydraddoldebau sy'n gorgyffwrdd – yn cael eu heithrio'n rheolaidd o benderfyniadau sy'n llunio eu bywydau. O ofal di-dâl a gwaith ansicr i wasanaethau anhygyrch a phrosesau llunio polisïau sy'n anwybyddu profiadau byw, mae anghydraddoldeb yn rhan annatod o fywyd bob dydd.
Ac eto, er gwaethaf maint yr heriau hyn, mae Cymru decach, fwy gwyrdd a mwy cyfartal yn bosibl – os dewiswn arweinyddiaeth feiddgar a chamau gweithredu trawsnewidiol.
Rhaid i'r Senedd nesaf sicrhau bod ymdrin ag anghydraddoldeb yn genhadaeth ganolog iddi. Mae hyn yn golygu symud y tu hwnt i atebion byrdymor i fynd i'r afael â gwraidd y broblem anghyfiawnder. Rhaid i ni wrthod modelau twf ecsbloetiol a datblygu economi sydd wedi'i gwreiddio mewn gofal, cydraddoldeb, tegwch, llesiant a chynaliadwyedd. Nid yw busnes fel arfer yn opsiwn mwyach.
Mae'r papur hwn yn nodi gweledigaeth Oxfam Cymru ar gyfer Cymru decach. Rydym yn galw am weithredu ar draws pedwar piler cydgysylltiedig: cyfiawnder economaidd, cyfiawnder cymdeithasol, cyfiawnder hinsawdd a chyfiawnder byd-eang. Mae cynnydd mewn un maes yn dibynnu ar gynnydd ym mhob un.
Mae ar Gymru angen mwy o bwerau datganoledig i gyflawni newid gwirioneddol, a dylai gael y pwerau hynny. Ond hyd yn oed yn y setliad presennol, mae yna le – a chyfrifoldeb – i gymryd camau beiddgar. Gyda'r pwerau sydd eisoes ar gael i ni, gall Cymru arwain y ffordd i lunio dyfodol tecach, gwyrddach a mwy cyfartal, ac mae'n rhaid iddi wneud hynny. A chyda'r pwerau cywir ar waith, gallem fynd ymhellach fyth. Mae Cymru well sy'n gofalu am y bobl a'r blaned yn bosibl. Dyma ein cyfle ni i weithredu – gyda’n gilydd, a thros bob un ohonom.
